Οι Νέοι Πύραυλοι Της Τουρκίας … Τι Σημαίνουν Οι S-400 Για Την Άγκυρα Και Το ΝΑΤΟ

---

Στις 12 Σεπτεμβρίου 2017, η Τουρκία υπέγραψε [1] και έκανε μια [αρχική χρηματική] κατάθεση για μια συμφωνία ύψους 2,5 δισ. δολαρίων για την αγορά του ρωσικού αντιαεροπορικού πυραυλικού συστήματος S-400. Η Ρωσία θα πουλήσει στην Τουρκία δύο συστοιχίες [2] και θα μεταφέρει την τεχνολογία στην
Άγκυρα για να παράγει δύο δικές της, ενώ η Τουρκία θα προμηθεύσει το λογισμικό προσδιορισμού των στόχων των συστοιχιών. Όπως σημείωσαν αξιωματούχοι του Πενταγώνου [3], το S-400 δεν είναι διαλειτουργικό με το σύστημα αεροπορικής άμυνας του ΝΑΤΟ, προκαλώντας μερικούς εμπειρογνώμονες [4] να αναρωτιούνται για την σχέση της Τουρκίας [5] με τη συμμαχία.



Ο Erdogan σε χειραψία με τον Ρώσο πρόεδρο Vladimir Putin στην Άγκυρα, τον Σεπτέμβριο του 2017. REUTERS
———————————————————————————

Το S-400, ένα τελευταίας τεχνολογίας (state-of-the-art) σύστημα πυραυλικής άμυνας, είναι υπερβολικό για την υπεράσπιση ενάντια σε μη κρατικές ένοπλες ομάδες όπως το Ισλαμικό κράτος (ISIS) ή οι Κούρδοι. Αποτελεί επίσης μια τεράστια πολιτική και οικονομική επένδυση για την Τουρκία, η οποία προσπαθεί να βελτιώσει τα συστήματα πυραυλικής άμυνάς της από την δεκαετία του 1990. Η απόφαση της Άγκυρας να πάει στην Ρωσία για αυτή την αγορά υποδηλώνει, επιπλέον, μια μακρόχρονη απογοήτευση με το ΝΑΤΟ.

Η Συμμαχία υποτίθεται ότι προστατεύει την Τουρκία από εξωτερικές απειλές και τα τελευταία χρόνια οι ανησυχίες της Άγκυρας σχετικά με τον πόλεμο στην Συρία την οδήγησαν να επικαλεστεί επανειλημμένα [6] το Άρθρο 4 της Βορειοατλαντικής Συνθήκης, το οποίο απαιτεί από τα μέλη του ΝΑΤΟ να «διαβουλεύονται μαζί όταν … απειλείται η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια οποιουδήποτε από τα συμβαλλόμενα μέρη». Από την αρχή [7] του συριακού πολέμου, για παράδειγμα, η Τουρκία τάχθηκε υπέρ [8] μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στην Συρία, η οποία τελικά εμποδίστηκε [9] από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτές οι υποθέσεις φαίνεται να έχουν πείσει την Τουρκία ότι πρέπει να προσέξει μόνη της τον εαυτό της.

Το [πυραυλικό σύστημα] S-400 θα ενισχύσει επίσης την όλο και πιο επιθετική ατζέντα εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, παρέχοντας στην Άγκυρα μεγαλύτερη ελευθερία να ελίσσεται στο εξωτερικό. Εκτός από την εμπλοκή της στην Συρία, η Τουρκία έχει δείξει ενδιαφέρον για διαμεσολάβηση στο Αφγανιστάν, για υποστήριξη των Μουσουλμάνων Ροχίνγκια στη Μιανμάρ, για να παίξει ρόλο στην διαμάχη μεταξύ του Κατάρ και του μπλοκ των κρατών του Κόλπου με επικεφαλής την Σαουδική Αραβία, και για την αντιμετώπιση του βίαιου εξτρεμισμού στην Σομαλία. Με την απόκτηση αυξημένων δυνατοτήτων άμυνας, η Τουρκία παίζει το μεγάλο παιχνίδι και ενισχύει την ικανότητά της να ανταποκρίνεται σε απειλές σε ένα ταχέως εξελισσόμενο περιβάλλον ασφάλειας.

Σήμερα, η εμπιστοσύνη μεταξύ της Τουρκίας και του υπόλοιπου ΝΑΤΟ είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Τα μέλη της Συμμαχίας που ανησυχούν για την ακεραιότητα των δημοκρατικών θεσμών της Τουρκίας [10] θα πρέπει να εργαστούν για την ανοικοδόμηση της σχέσης τους με την Άγκυρα. Μια πρακτική λύση είναι να συντονιστούν τα μέλη του ΝΑΤΟ με την Τουρκία στις διπλωματικές της προσπάθειες και να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη στην συμμαχία. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούν να διατηρήσουν την επιρροή τους στην Τουρκία και να την συγκρατήσουν από το να διολισθήσει περισσότερο προς την Ρωσία.



Πύραυλοι S-400 σε παρέλαση στη Μόσχα, τον Μάιο του 2015. SPUTNIK PHOTO AGENCY / REUTERS
————————————————————

ΜΕ ΤΕΤΟΙΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ…

Δεν είναι μυστικό ότι οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και άλλων μελών του ΝΑΤΟ είναι τεταμένες. Πολλοί από αυτούς τους τελευταίους επέκριναν την αυταρχική στροφή της Άγκυρας υπό τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ιδίως μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016. Έκτοτε, ο Ερντογάν απέλυσε ή έθεσε σε διαθεσιμότητα [12] πάνω από 100.000 αξιωματούχους και υπαλλήλους του δημοσίου, φυλάκισε μεταξύ 150 και 200 δημοσιογράφους [13] και πρόσφατα απέσυρε την [θεωρία για την] εξέλιξη [των ειδών] [14] από το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών των Λυκείων.

Οι επακόλουθες συγκρούσεις μεταξύ Άγκυρας και ΝΑΤΟ ήταν αρκετά δημόσιες. Τον Απρίλιο, ο Ερντογάν συγκέντρωσε την οργή των Ευρωπαίων ηγετών [15] ενώ έκανε προεκλογική εκστρατεία για ένα δημοψήφισμα [16] μεταξύ των Τούρκων που ζουν στην Ευρώπη –η Ολλανδία αρνήθηκε την είσοδο [17] σε δύο Τούρκους υπουργούς και υποστηρίχθηκε γι’ αυτό από την Γερμανία και την Γαλλία. Στην συνέχεια, στις αρχές Σεπτεμβρίου, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ ζήτησε να τερματιστούν οι συνομιλίες ένταξης της Τουρκίας με την ΕΕ εξαιτίας των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Άγκυρα, συμπεριλαμβανομένης της φυλάκισης δημοσιογράφων και μελών της αντιπολίτευσης [18]. Ο Ερντογάν αποκρίθηκε με τον ίδιο τρόπο, αποκαλώντας [19] την στάση της Μέρκελ ως «ναζισμό».

Η αμερικανο-τουρκική εχθρότητα έχει επίσης αυξηθεί [20]. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επίσης έχουν επικρίνει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, ενώ η Άγκυρα έχει θυμώσει ιδιαίτερα τόσο με την άρνηση της Ουάσινγκτον να εκδώσει τον Fetullah Gulen [21] -έναν κληρικό που ο Ερντογάν πιστεύει ότι ήταν πίσω από το πραξικόπημα και ζει σήμερα στην Πενσυλβάνια- όσο και με την στρατιωτική της υποστήριξη [22] προς ένοπλες ομάδες Κούρδων στην Συρία, πολλές από τις οποίες συνδέονται με Κούρδους αυτονομιστές στην Τουρκία. Αυτή την στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία έχουν αναστείλει την εξέταση των αιτήσεων βίζα εκατέρωθεν, σε μια κλιμάκωση τύπου «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» [23] για την σύλληψη από την τουρκική κυβέρνηση ενός υπαλλήλου του προξενείου των ΗΠΑ ο οποίος κατηγορείται ότι είχε διασυνδέσεις με το κίνημα Gulen.

Αυτές οι διμερείς συγκρούσεις έχουν αρχίσει να επηρεάζουν το κύρος της Άγκυρας μέσα στο ΝΑΤΟ. Φέτος, τόσο η Γερμανία [24] όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες [25] περιόρισαν τις πωλήσεις όπλων προς την Τουρκία. (Οι περιορισμοί της Ουάσινγκτον ήταν μικρού εύρους, εφαρμοζόμενοι μόνο στους φρουρούς ασφαλείας του Ερντογάν, οι οποίοι τον Μάιο επιτέθηκαν σε διαδηλωτές στο αμερικανικό έδαφος). Και, στις 25 Σεπτεμβρίου, η Τουρκία κατηγόρησε επισήμως [26] γερμανικές και αμερικανικές ιδιωτικές αμυντικές εταιρείες για επιβολή έμμεσου εμπάργκο ή για καθυστέρηση σχετικά με συμφωνίες όπλων. Τέτοιες διαμάχες είναι ιδιαίτερα ενοχλητικές σε μια στρατιωτική συμμαχία, δεδομένης της σημασίας των πωλήσεων όπλων εντός της συμμαχίας.

ΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ

Δεν υπάρχουν δικαιολογίες για την εγχώρια καταστολή του Ερντογάν, ωστόσο η αγορά των S-400 έχει περισσότερη σχέση με την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας παρά με την εσωτερική πολιτική της. Η Άγκυρα ψάχνει στην αγορά για [να προμηθευτεί] καλύτερη τεχνολογία αεράμυνας εδώ και χρόνια [27]. Κατά το παρελθόν προσπάθησε να αγοράσει τέτοια όπλα από τα μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά ένα βασικό δόγμα [28] των διαπραγματεύσεων αυτών ήταν πάντα η μεταφορά τεχνολογίας, η οποία θα βοηθούσε την Τουρκία να δημιουργήσει την εγχώρια αμυντική βιομηχανία της [29]. Ωστόσο, κανένα μέλος της συμμαχίας δεν ήταν πρόθυμο να συμφωνήσει με αυτούς τους όρους στην σωστή τιμή και οι προηγούμενες συνομιλίες [27] με την Ιταλία, την Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες απέτυχαν. Έτσι, η Άγκυρα είχε αρχίσει να στρέφεται σε κράτη εκτός της συμμαχίας, όπως η Κίνα και η Ρωσία, αλλά μέχρι πρόσφατα η πίεση του ΝΑΤΟ [30] εμπόδιζε αυτές τις συμφωνίες.

Το [πυραυλικό σύστημα] S-400 είναι σε μεγάλο βαθμό σεβαστό [31] σε όλο τον κόσμο ως σύστημα αεροπορικής άμυνας. Τα ρωσικά ΜΜΕ υποστηρίζουν [32] ότι μπορεί να στοχεύει αεροσκάφη, πυραύλους κρουζ, βλήματα μεσαίας εμβέλειας και drones και άλλα αερομεταφερόμενα συστήματα επιτήρησης, παρόλο που οι πλήρεις δυνατότητές του δεν έχουν δοκιμαστεί ακόμα σε μάχες [33]. Η στρατηγική αξία του S-400 [31] μπορεί επίσης να μετρηθεί με την επιτυχία του συστήματος του για A2/AD (anti-access/area-denial, αντι-πρόσβαση/άρνηση περιοχής), το οποίο ουσιαστικά δημιουργεί μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων όπου και αν είναι εγκατεστημένο το σύστημα. Η ρωσική ανάπτυξη του S-400 στην Συρία βοήθησε να εξαναγκαστεί μια συνεργασία μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας ώστε να διασφαλιστεί ότι τα αεροσκάφη των ΗΠΑ δεν θα στοχευθούν τυχαία και θα καταρριφθούν, ενδεχομένως ξεκινώντας μια ένοπλη σύγκρουση.

Σύμφωνα με τον Can Kasapoglu, έναν αμυντικό αναλυτή στο Κέντρο Μελετών Οικονομικών και Εξωτερικής Πολιτικής στην Κωνσταντινούπολη, η Τουρκία ακολουθεί μια διπλή στρατηγική αμυντικού σχεδιασμού [34], με την οποία συμμορφώνεται με τη ΝΑΤΟϊκή υποχρέωσή της να χρησιμοποιεί ένα ευρωπαϊκό σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας με το ραντάρ X-band στο Kurecik [35] ενώ παράλληλα ενισχύει τις στρατιωτικές δυνατότητές της προμηθευόμενη τους S-400. (Το σύστημα πυραυλικής άμυνας του ΝΑΤΟ [36] δημιουργήθηκε με την ρητή πρόθεση να αντιμετωπιστεί το ιρανικό πυραυλικό πρόγραμμα και το ραντάρ φάσματος-X διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην έγκαιρη ανίχνευση [37] ιρανικών πυραύλων).



Ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan σε συνάντηση του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας στην Άγκυρα, τον Οκτώβριο του 2017. REUTERS
————————————————————

Η ΑΓΚΥΡΑ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

Η αγορά των S-400 αφορά επομένως την γεωπολιτική. Η Τουρκία υπό τον Ερντογάν έχει αρχίσει να επιδιώκει μια πιο επιθετική εξωτερική πολιτική -μια εξωτερική πολιτική που ίσως να απαιτεί μεγαλύτερη ευελιξία έξω από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ. Ο Sinem Koseoglu του Al Jazeera αναφέρεται [38] στον Merve Seren του τουρκικού think tank SETA, ο οποίος υποστηρίζει ότι η «αλλαγή στον ορισμό και την αντίληψη των απειλών κινδύνου υψηλής προτεραιότητας» του ΝΑΤΟ αντιπροσωπεύει μια αδυναμία ασφάλειας για την Τουρκία. Η ανάπτυξη ενός ευέλικτου αμυντικού συστήματος που, αντίθετα από το ΝΑΤΟ, δεν επικεντρώνεται στο Ιράν, μπορεί να επιτρέψει στην Τουρκία να συνεχίσει τις πρωτοβουλίες της στο εξωτερικό χωρίς φόβο αντίποινων.

Για παράδειγμα, η Άγκυρα επεκτείνει αυτή την στιγμή τον ρόλο της στο Αφγανιστάν [39] (ενώ απομακρύνεται από την υπό αμερικανική ηγεσία αποστολή του ΝΑΤΟ εκεί) και ενδεχομένως ενεργεί ως μεσολαβητής μεταξύ Αφγανιστάν και Πακιστάν. Κατά την φετινή Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ο Ερντογάν και ο πρωθυπουργός του Πακιστάν Shahid Khaqan Abbasi συμφώνησαν [40] για την αναβίωση της τριμερούς ειρηνευτικής διαδικασίας Αφγανιστάν-Πακιστάν-Τουρκίας που ξεκίνησε το 2007 [41]. Μια αναβίωση αυτής της ειρηνευτικής διαδικασίας θα μπορούσε να σταθεί αντίθετα στο σχέδιο των Ηνωμένων Πολιτειών να κλιμακώσουν [42] την μάχη τους με τους Ταλιμπάν, καθώς η Τουρκία θεωρεί ορισμένα στοιχεία των Ταλιμπάν [39] ως κρίσιμο μέρος οποιασδήποτε συμφιλίωσης.

Η Τουρκία έχει επίσης γίνει σημαντικός παράγοντας στην διαμάχη μεταξύ του συμμάχου της, Κατάρ, και ενός μπλοκ κρατών του Κόλπου [43] με επικεφαλής την Σαουδική Αραβία. Τον Ιούλιο, κατά την διάρκεια του εμπάργκο υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, η Τουρκία ανέπτυξε περισσότερα στρατεύματα στις στρατιωτικές βάσεις της στο Κατάρ για να υπερασπιστεί τα σύνορα της χώρας -μια ενέργεια που θα μπορούσε να τοποθετήσει την Τουρκία σταθερά στο στόχαστρο της Σαουδικής Αραβίας [44]. Οι προσπάθειες των ΗΠΑ και του Κουβέιτ [45] για μια διαμεσολάβηση [46] δεν έχουν μέχρι στιγμής καταλήξει σε συμφωνία, οπότε τα μέλη του ΝΑΤΟ θα πρέπει να εξετάσουν να εμπλακούν με την Τουρκία, έναν σύμμαχο με ιδιοτελή συμφέροντα, για να εξουδετερώσουν αυτή την σύγκρουση.

Τον Αύγουστο, η Τουρκία άνοιξε μια στρατιωτική βάση [47] στην Σομαλία, στο πλαίσιο των προσπαθειών της Άγκυρας να καταπολεμήσει την al Shabab. Η Τουρκία έχει από καιρό ηγηθεί [48] στην προσπάθεια αποκατάστασης της Σομαλίας μετά από την περίοδο της αναρχίας εκεί [49], γεγονός που μπορεί να δείχνει ότι είναι έτοιμη να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο στην καταπολέμηση των εξτρεμιστικών μαχητών σε όλο τον κόσμο. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει μια ακόμη ευκαιρία για συνεργασία του ΝΑΤΟ με την Τουρκία, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες έστειλαν δεκάδες στρατιώτες στην Σομαλία τον Απρίλιο, επίσης για να πολεμήσουν την al Shabab.

ΚΑΙ ΤΩΡΑ, ΤΙ;

Στις 9 Οκτωβρίου, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γιένς Στόλτενμπεργκ, αναγνώρισε [50] ότι «η Τουρκία βρίσκεται σε διάλογο με την Γαλλία και την Ιταλία σχετικά με πιθανή παράδοση συστημάτων αεράμυνας από εκείνες … επιπλέον των S-400». Αυτές οι συζητήσεις [28] ήταν ανοιχτές από το 2010, αλλά δεν έφεραν ποτέ αποτέλεσμα λόγω διαφωνιών σχετικά με το κόστος και το αίτημα της Τουρκίας για μεταφορές τεχνολογίας. Η συνέχιση αυτών των διαπραγματεύσεων θα επέτρεπε την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ της Τουρκίας και του υπόλοιπου ΝΑΤΟ, αλλά αυτή η προσπάθεια δεν αρκεί. Για παράδειγμα, σε μια έρευνα [51] του German Marshall Fund το 2015 σχετικά με τις τουρκικές αντιλήψεις, το ΝΑΤΟ και ο ΟΗΕ θεωρούνταν αξιόπιστοι μόνο από το ένα τρίτο των ερωτηθέντων.

Η απόκτηση του [πυραυλικού συστήματος] S-400 από την Τουρκία είναι, με λίγα λόγια, ένα προϊόν της επιδείνωσης αυτού που αντιλαμβάνεται ότι είναι η αδυναμία του ΝΑΤΟ να αναγνωρίσει το νέο ρόλο της Άγκυρας στην παροχή περιφερειακής ασφάλειας. Το S-400 δεν αποτελεί προετοιμασία για πόλεμο, αλλά επιτρέπει στην Τουρκία να συμμετάσχει σε περιφερειακές συγκρούσεις ενώ διασφαλίζει παράλληλα ότι μπορεί να ανταποκριθεί σε νέες απειλές εάν οι σχέσεις με τα μέλη του ΝΑΤΟ εξακολουθήσουν να επιδεινώνονται. Ο Ερντογάν έχει δείξει πρωτοβουλία στον συντονισμό προσπαθειών περιφερειακής ασφάλειας και τα μέλη του ΝΑΤΟ θα πρέπει να επιδιώξουν να εμπλέξουν την Τουρκία στις προσπάθειες αυτές. Κάτι τέτοιο θα βοηθήσει στην περαιτέρω ενίσχυση των συμφερόντων της συμμαχίας και θα βοηθήσει τους ΝΑΤΟϊκούς επικριτές του Ερντογάν να διατηρήσουν επιρροή στην εγχώρια πολιτική της Τουρκίας.

foreignaffairs.gr